Van een vriend (Auke) kreeg ik voor mijn verjaardag maar liefst vier boeken. Nou ja boeken, boekjes. “Ik weet eigenlijk helemaal niet wat je leest maar dit vind je vast wel interessant”. Het resultaat drie kleine boekjes over maatschappelijk kwesties en één over fietsen. Ik wil natuurlijk recht doen aan dit cadeau en omdat ik weet dat Auke gaat vragen wat ik er van vond is het handig dat meteen vast te leggen. Er volgend binnenkort dus nog drie boeken. Denk nou niet dat dit de enige boeken zijn die ik lees, maar nu heb ik ook even tijd om er over te schrijven. En nog iets, eigenlijk moet er natuurlijk iets bij met blokjes en pijltjes, maar dat zit er nu even niet in, daarvoor is dit te veel uit de losse pols. Maar, het kleine boekje smaakt naar meer dus wie weet wat er nog komt.
Ik ben begonnen met het kleinste boek, “een beetje nooit af” van Martijn Aslander en Erwin Witteveen. Dit is een beknopte samenvatting van het boek “Nooit af” en gaat (flaptekst) “over de fundamenten van ons leven en de maatschappij”. Je vraagt je af waarom Auke de moeite heeft genomen dit boekje voor mij te kopen, het is gewoon gratis te downloaden net als de grote broer “nooit af”. En dat is heel leuk, niet alleen omdat je dan een gratis boek hebt, maar vooral omdat de auteurs hiermee doen wat ze schrijven. Het gaat onder andere over het belang van kennis, het doorbreken van het monopoly op kennis en de boodschap dat de wereld er beter op wordt als we kennis delen. Ja, dan moet je dat zelf natuurlijk ook doen en dat doen ze. Dat zie je ook vaak anders. Overigens is het ook gewoon te koop, dan steun je de auteurs.
Veranderingen gaan snel
Nog meer flaptekst. “De verandering gaan nu zo snel dat er helemaal geen tijd is voor het maken van uitvoerige plannen, die meestal achterhaald zijn als de planning eindelijk af is.” Dit is meteen de kernboodschap van het boek, de technologische ontwikkelingen gaan zo snel dat het voor een normaal mens niet meer mogelijk is om het bij te houden, laat staan om voorspellingen te doen over de toekomst.
Technologische ontwikkelingen kunnen tot hele onverwachte veranderingen leiden. Zie hier de overeenkomst met het boek Zwarte Zwanen van Taleb die ook betoogt dat de toekomst onvoorspelbaar is en vooral door allerlei onverwachte gebeurtenissen en toevalligheden wordt bepaald. Dat komt bijvoorbeeld omdat wij mensen lineair denken. Stel dat je iemand 15 jaar geleden had gevraagd hoe de toekomst van de timmerman eruit zou zien dan zou die persoon waarschijnlijk wijzen op automatisering en robots die het timmerwerk overnemen. Een typisch voorbeeld van lineair denken, het gaat nog steeds over hout en spijkers, maar dan om een andere efficiëntere / modernere manier om dat te doen. Maar zo betogen de auteurs, de grootste bedreiging voor de timmerman is helemaal niet de robot die het timmerwerk overneemt maar de 3D printer die timmeren überhaupt overbodig maak. Wie zou dat 15 jaar geleden hebben voorspeld? Overigens vind ik dan op basis van het boek dat “denken dat de 3D printer de grootste bedreiging van de timmerman vormt” ook weer een vorm van lineair denken. Maar dan op basis van de ontwikkelingen van deze tijd. Over 15 jaar zal blijken dat dat helemaal niet het geval was, maar wat dan wel tot de ondergang van de timmerman heeft geleid? Ik heb geen flauw idee. Overigens sluit ik in het geheel niet uit dat juist de timmerman al deze technologische ontwikkelingen overleeft, maar dat terzijde, de auteurs geven een helder voorbeeld.
Tegenover lineair staat ook exponentieel, exponentiële groei is iets wat mensen maar moeilijk begrijpen. Maar sommige ontwikkelingen verlopen exponentieel en dat geldt zeker voor technologische ontwikkelingen. Kijk naar de ontwikkeling van de smartphone de afgelopen 5 jaar, kijk wat we 5 jaar geleden hadden (redelijk functionerende dure smartphones), wat er 10 jaar geleden was (een telefoon die ook foto’s kan maken van slechte kwaliteit) en 15 jaar geleden (heel veel mensen hadden nog geen mobiele telefoon) en 20 jaar geleden (veel mensen dachten nog dat een mobiele telefoon van weinig nut zou zijn. Tim Urban gaat er in het artikel over kunstmatige intelligentie op Waitbutwhy.com ook uitgebreid op in.
Ontwikkelingen
Maar wat zorgt er nou voor dat de veranderingen zo snel gaan en zo onvoorspelbaar zijn? Kortom wat zijn nou de bouwstenen (of het basismateriaal) van die nieuwe samenleving. Ik heb het al even gehad over technologische ontwikkeling, maar dat is wel heel breed. Uiteindelijk draait het om een beperkt aantal ontwikkelingen:
- Einde van het monopoly op kennis. Vroeger was kennis voorbehouden aan grote bedrijven en instituten. Tegenwoordig is heel veel kennis vrij beschikbaar en kan iedereen daar mee aan de slag. Niet alleen in talloze rapporten maar ook door gratis online cursussen en colleges.
- De beschikbaarheid van big data versterkt dit. Een individu zonder al te veel kennis van zaken kan wel patronen ontdekken in de aanwezige data. Op basis van deze patronen kan je dan weer voorspellingen doen. Voorbeelden zijn bijvoorbeeld de voorspelling van vliegtijden op basis van historische data over vliegtijden en meteorologische gegevens en de ontwikkeling van een nieuwe test voor het opsporen van kanker.
- Het ontstaan van zwermen. Internet maakt het voor iedereen heel eenvoudig om met elkaar in contact te komen en nieuwe verbanden te organiseren, ongeacht de fysieke afstand tussen mensen. Zo kan je met een grote groep met weinig middelen uiteindelijk toch concurreren met een kleine groep (grote bedrijf) met veel macht en kapitaal.
- 3D printen. Hierdoor kan iedereen eigen dingen gaan maken en zijn we (wederom) niet meer afhankelijk van grote bedrijven. Schaalgrootte wordt dan veel minder belangrijk. Schaalgrootte levert voordelen als je een enorm distributienetwerk in stand moet houden, maar dat hoeft niet als het alleen om data gaat.
Door dit soort ontwikkelingen verandert het hele systeem inclusief het financiële. Kijk bijvoorbeeld naar de opkomst van lokale valuta en de Bitcoin. Valuta bedacht door een groep of individu die gewoon blijken te werken. We kunnen dus ook zonder de financiële instituties. Overigens staan de schrijvers hier nog wat langer bij stil. Dan gaat het vooral om de discrepantie tussen wat er in de echte wereld gebeurt en hoe we op basis van financiële data beoordelen hoe goed het met ons land gaat. Als we met z’n allen energie besparen en gratis duurzame energie opwekken krimpt de economie terwijl we er volgens de auteurs uiteindelijk allemaal rijker van worden. Dit geld ook voor muziek of boeken die gratis (of heel goedkoop) beschikbaar komen. Voor de financiële economie in Euro’s is dit heel erg want die wordt kleiner, het echte leven wordt er alleen maar beter van.
Tegenkrachten
Goed naast de eerder genoemde ontwikkelingen zijn er ook tegenkrachten.
- Wetten, deze waren er vroeger ter bescherming van burgers. Nu vragen vooral grote ondernemers om regels. Want, als die burgers het zelf gaan organiseren, dan verdienen wij niets meer.
- Lobby, gaat altijd (aldus de auteurs) om de belangen van een kleine groep die niet overeenkomen met de belangen van de grote groep. Ik begrijp wat de auteurs bedoelen en er zijn talloze voorbeelden te bedenken waarbij door middel van lobby de bestaande situatie behouden moet blijven. Grotendeels ook mee eens, maar ik zou wel willen zeggen, de minderheid kan ook goede (of zelfs betere) ideeën hebben. Zo lang we dan het huidige systeem hebben, dan is het niet zo gek dat je gaat lobbyen.
- Framing, terminologie die bepaalde opinie geeft bijvoorbeeld scheefhuurder. Dit is natuurlijk gewoon een manier om vanuit instituties de publieke opinie te beïnvloeden.
- Manipulatie van statistieken. Dit is natuurlijk een bekende waar al heel veel over geschreven is. Selectief omgaan met de data die je laat zien of de data gewoon in een vorm gieten die de juiste suggestie wekt.
- Voorspellers, die alleen één ontwikkeling extrapoleren en doen of de rest van de wereld niet veranderd.
En nu …
Iedereen wil altijd dat dingen af zijn, dat je werkt aan een project met een helder einde. Daar moeten we als eerste mee stoppen. Ga er maar van uit dat het niet af komt en het hoeft ook niet af te komen, dan kan het zich blijven ontwikkelen. Dat betekent ook geen concreet doel, maar wel een richting waar je heen wilt. Daar hoort dus bij dat je gewoon begint zonder al te lang na te denken. Het betekent ook accepteren dat het niet gaat om economische groei in enge zin maar om een goed leven. En dat meet je vooral door te kijken naar wat mensen kunnen doen, kunnen ze in hun behoefte voorzien? Worden ze gelukkiger, dan gaat het toch goed?
Stijn