‘We willen wat anders’ aldus Stijn in een eerder bericht op deze kakelverse site. Tja, maar wat dan? Je kijkt dan ook naar voorbeelden, naar hoe anderen dat doen. Eigenlijk zonder al te veel discussie vonden zowel Stijn als ik Tim Urban met zijn site www.waitbutwhy.com een voorbeeld voor hoe het zou kunnen.
Jaloers
Ja, ik geef het eerlijk toe: ik ben best jaloers op hoe Urban in een paar jaar tijd een begrip is geworden. Een paar weken geleden hoorde ik op de radio een paar deskundigen discussieren over de toekomst van Artificiel Intelligence (AI). En op een gegeven moment kwam het hoge woord er uit: je moet toch echt eerst eens het verhaal over AI op de WBW-site lezen! En inderdaad: het zijn verrassende en originele verhalen die Urban op zijn blog publiceert.
Wat is hier aan de hand? Hoe doet ie dat toch?
Als voorbereiding op deze site ben ik ALLE blogs van Urban vanaf het begin van de site gaan bekijken (snel, scannen dus, de meeste had ik trouwens eerder al wel gezien of gelezen).
Eerste indruk van de site (persoonlijk natuurlijk, mijn indrukken):
- Het ziet er niet zo gelikt of professioneel uit. Negatief geformuleerd zou je denken: wat een rommeltje of allegaartje.
- Focus? Waar gaat dit over? Niet zo makkelijk te zeggen.
- Doelgroep? Voor wie is dit geschreven? Geen idee. Voor iedereen die het wil lezen.
- Lengte van de artikelen: in de regel ongelooflijk lange verhalen.
- Tekeningen en plaatjes: geknutsel met lijm en stift.
Hoe zit dat met al die mediabureaus die (als ik het goed begrijp) beweren dat je wel moet weten wat je schrijft en voor wie. De lezer moet verleid worden, dus niet te lang, niet te ingewikkeld.
Voldoet niet aan het plaatje .. en daarom zo uniek
En dat is dus juist dat unieke, dat tegen de stroom in gevoel wat mij in ieder geval aanspreekt. WBW schrijft gewoon over alles wat hem (Urban) interesseert. Niet specifiek voor iemand, maar gewoon voor zichzelf. Tekeningen en poppetjes die misschien klungelig overkomen maar ondertussen een van de handelsmerken van WBW zijn geworden (ze staan afgebeeld op de T-shirts en koffiemokken die je kunt kopen).
Maar dat willen we toch allemaal wel? Lekker dingen uitzoeken die je leuk vindt, daarover schrijven zo lang of kort als je zelf handig vindt, lekker knutselen met tekeningen die daar volgens jou bij horen. En dan ook nog gelezen en gewaardeerd worden.
Authentiek zou een marketeer dan waarschijnlijk zeggen. Want dat mag dan ook blijkbaar.
Tweede indrukken
Laat ik eens een slagje dieper gaan dan de eerste indruk.
- Waar schrijft Urban over? Is er een lijn in de onderwerpen te bespeuren? (I)
- Waar schrijft WBW vooral ook NIET over? (II)
- Als de visualisaties dan zo kenmerkend zijn voor de blogs: zit hier een patroon in? Wat voor plaatjes gebruikt WBW? (III)
- Hoe komen de blogs tot stand? Hoe ziet het ‘productieproces’ van zo’n blog er uit? (IV)
- Waar zit hem de crux? Wat maakt het uniek en goed? (V)
I. Keuze van onderwerpen
Ik heb de blogs niet geteld maar in totaal gaat het om al gauw 100 blogs. Het lijkt over van alles en nog wat te gaan. Maar misschien valt dat toch nog mee. Beetje clusteren en ik kom tot een vijftal onderwerpen.
1 Persoonlijke dingen
Tim Urban kijkt in zijn dagelijkse leven goed om zich heen, verwondert zich en schrijft daar dan een stuk over. Soms zijn het kleine dingen als ‘waarom geven we in een restaurant een fooi‘ (en hoeveel fooi is dan normaal)? Vaker lijkt het te gaan om ‘persoonlijke fascinaties’ (frustraties zo je wilt) als ‘waarom vind ik zo lastig om op een feestje iemand aan te spreken‘, ‘waarom ik altijd te laat kom’, ‘Veel vrienden op Facebook: hoe zit dat?’.
Bij de persoonlijke dingen gebruikt WBW vaak een soort interne dialoog (de discussie die Urban met zichzelf in zijn hoofd voert) zoals:
Maar ook bij deze persoonlijke dingen komt al de ’truc’ van het rubriceren (maken van een indeling, benoemen van categorieën) ingezet. Op Facebook kun je nader bezien hoe en wanneer mensen over zichzelf schrijven. Dan krijg je ‘zeven manieren om over jezelf te posten’ en een indeling als:
Dit soort visualisaties zijn geschikt om verzamelingen en deelverzamelingen te laten zien (waar zit de overlap, waar de verschillen etc).
2 Meta: schrijven over de eigen blogs en totstandkoming ervan
Dit ligt in het verlengde van de vorige. WBW schrijft met regelmaat over de totstandkoming van de blogs zelf.
Waarom lukt het niet altijd om elke week iets te posten? Hoeveel tijd gaat er eigenlijk zitten in het schrijven van een blog? Welke mensen lezen mijn blogs eigenlijk?
Ik ga daar maar niet te lang bij stil staan want als ik extrapoleer wat ik nog allemaal moet behandelen dan zie ik swieso al een een te lange blog ontstaan ..
Je krijgt dan bijvoorbeeld een ‘pie-chart’ te zien als:
Een indeling (rubriceren) in de sub-groepen van de engaged versus de non-engaged visitors dus.
3 Natuurkunde (body and matter) in perspectief
De resterende categorieen (3-4 en 5) onderwerpen zijn in mijn ogen het meest kenmerkend voor Urban en WBW. Het gaat om het in perspectief plaatsen van natuurkundige en wiskundige fenomenen.
Hoeveel mensen leven er op de aarde? Kunnen we ons daar een voorstelling van maken? Als alle mensen een korreltje rijst zijn, hoe ziet dat er dan uit?
Hoeveel water hebben we eigenlijk op de aarde? Als het een vierkante doos zou zijn, waar hebben we het dan over?
Wat voor soorten energie hebben we eigenlijk? En hoe verhouden die zich tot elkaar in kwantitatieve zin?
4 Tijd in perspectief
Je kunt je verbazen over de fysieke hoeveelheden water, energie, mensen etc (onder 3 hierboven) maar tijd is ook een raar fenomeen. Hoe lang duurt een mensenleven en hoe ziet dat er uit op de totale tijdschaal van het universum? Welke namen van kinderen komen er in welke tijd het meest voor? Welke bekende mensen hebben wanneer geleefd? Hoeveel weken en dagen zitten er eigenlijk in je leven en wanneer gebeuren er belangrijke dingen?
Hier ga je dus weer zaken in perspectief zetten. Nu is de as van vergelijking niet meer de grootte (van het heelal, de hoeveelheid water) maar de tijdsdimensie (zo lang, zo kort, zo vaak, zo weinig).
Wat ligt het meest voor de hand als tool (visualisatie) om tijd in perspectief te zetten? Juist: een tijdsas zie in de regel loopt van links naar rechts, van verleden naar heden of toekomst. We zien dan fraaie plaatjes als:
en:
Het laatste plaatje is natuurlijk niet meer een gewone tijdslijn van links naar rechts, maar daar natuurlijk wel een creatieve variant op (leeftijd van jong naar oud = van boven naar beneden, met per levensjaar de 52 weken van het jaar).
5 Filosofische onderwerpen
Deze categorie geniet mijn grootste bewondering. Dit zijn diepergravende (en dus lange) artikelen of beschouwingen over uiteenlopende onderwerpen. Het gaat niet om een persoonlijke beslommering, niet om het in perspectief plaatsen in de ruimte of op een tijdslijn. Een voorbeeld van zo’n geslaagde beschouwing is het al hierboven genoemde essay over kunstmatige intelligentie. Een geliefde tool van WBW (toch ook weer om zaken in perspectief te zetten) is het getekende trappetje waarbij een poppetje ergens in het midden omhoog of omlaag kan kijken:
In dit geval (over kunstmatige intelligentie) staan we dus als poppetje in het heden en zien we omlaag kijkend de minder intelligente soorten (als ik het goed zie een aap en een kip) en omhoog kijkend de toekomstig mogelijke slimmere soorten (computers, robots etc).
Toch gaan deze filosofische beschouwingen verder dan het eerdere ‘in perspectief zetten’. Ergens komt er een ’twist’, een draaipunt, een originele invalshoek die het onderwerp niet zozeer letterlijk in een ander perspectief plaatst maar wel in een ander mentaal perspectief.
Bij AI (artificial intelligence) is die twist (zoals ik het lees) dat we de ontwikkelingen uit het verleden niet zomaar lineair mogen doortrekken naar de toekomst. Nee: er komt een punt van versnelling waarna het enorm snel kan gaan (met de toename van intelligentie). Een flink deel van het artikel gaat dan ook over ‘lineair versus exponentieel’. Maar nee, dat belangrijke onderscheid is nog niet de echte twist. De echte twist is dat die enorme boost in intelligentie voor de (dan dommere) mensheid twee hele verschillende dingen kan betekenen. Ófwel betekent deze superintelligentie het einde van de mensheid (doomscenario) ófwel betekent het het tegendeel namelijk de onsterfelijkheid van de mens (het eeuwige leven, ons lichaam wordt voortdurend vernieuwd, het onderscheid tussen vlees/bloed en toegevoegde hulpmiddelen vervaagt dan ook). De spanning naar zo’n twist toe wordt zorgvuldig opgebouwd en leest als een spannende zoektocht met een fraaie ontknoping. Afijn, je moet het verhaal dan zelf maar lezen om het zelf te beoordelen.
Deze twist wordt dan visueel als volgt ondersteund/uitgewerkt:
Dit soort essays zijn op de site numeriek in de minderheid, ik schat dat er zo’n stuk of 5 tot 10 van dergelijke diepgaande beschouwingen te vinden zijn. Andere voorbeelden zijn wat mij betreft de Fermi-paradox en ‘Religion for the nonreligious‘. In het laatste artikel lijkt alle geschut te worden ingezet: de staircase, de interne dialogen met getekende poppetjes, tijdslijnen en ‘venn-diagrammen’ met (deel-)verzamelingen. Ook dit stuk over geloof heeft weer een dergelijke (zelfs vergelijkbare) twist:
De twist is dat je ‘in the end’ tot de conclusie komt dat je ófwel een heel rijk en bijzonder en lang leven hebt ófwel dat je je juist realiseert dat je in de ‘great order of things’ juist helemaal niets voorstelt.
II. Waar WBW niet over schrijft
Het valt me op dat Urban NIET schrijft over gevoelige onderwerpen waar je sterk van mening over kunt verschillen. In de regel wordt er een beschouwende en ‘van afstand’ positie ingenomen en wordt er gemeten, bekeken en getekend. Soms gaat het dan over fysieke en tastbare zaken, soms over abstractere zaken (de meer filosofische artikelen).
Dus niks over politiek en/of sociaal-economische vraagstukken.
Ik denk dat dat een bewuste keuze is. Het is geen discussie-site. Het is een site van uitzoeken en verwonderen van van ’twist-giving’.
Ja, er staat een blog op over extreme rijkdom en wat je daar allemaal van zou kunnen kopen. Maar het gaat niet over armoede of de (ongewenste) effecten van extreme rijkdom. Er wordt weer gebruik gemaakt van de truc van ‘het in perspectief zetten’ door te kijken wat er gebeurt als je alle biljetten op de grond zou leggen: wat voor oppervlak heb je dan? Of stel dat je een enorme goudklomp hebt, hoe groot zou die dan zijn? Nou zo groot dus als je die blok naar de pyramide van Cheops zet:
III. Visualisaties
Vatten we de onderwerpen waar WBW over schrijft nog weer verder samen dan blijven er drie categorieën over:
- Persoonlijke beslommeringen/bespiegelingen (inclusief beschouwingen over het eigen schrijfproces).
- Materiële zaken in perspectief zetten (in de ruimte of in de tijd, met een zichtbare of fysieke twist).
- Immateriële zaken in perspectief zetten (filosofische essays met een mentale twist.
Als ik dit rijtje zo nog eens bekijk, dan is HET kernwoord van WBW eigenlijk TWIST. Je staat (vaak onbewust) op het ene been en Urban wil je op het andere been zetten. Anders naar dingen leren kijken. De aanleiding is een authentieke verwondering over hoe het nou echt zit. Een drive om het uit te zoeken. En Urban neemt je dan mee op zijn zoektocht. Vanuit de aanvankelijk naïeve blik op de wereld en dan geleidelijk komend tot de TWIST (of AHA-erlebnis) die alles in ander perspectief zet. Soms is de twist persoonlijk/toevallig, soms is de twist fysiek/materieel (en wordt er gerekend en getekend), soms is de twist meer symbolisch of metaforisch (en wordt er gefilosofeerd en ook weer getekend).
TWIST en TEKENEN dus. Visualiseren van de twist. Visualiseren van de verandering van perspectief.
Welke manieren heeft WBW in de loop van die vele blogs bedacht en ingezet? We hebben inmiddels de meeste wel benoemd, maar hier nog eens op een rijtje:
Ik denk dat ik met vijf basisvormen de meeste visualisaties die zijn gebruikt op WBW aardig te pakken heb. Alle vormen zijn hierboven met een voorbeeld van de site langs gekomen.
Als het gaat om de twist en de twist is het nieuwe inzicht op dat andere been, dan is de vraag van de visualisatie: hoe geef ik dat (andere, nieuwe) perspectief aan?
De basisvormen van visualisatie zijn antwoorden op perspectief-vraagstukken maar allemaal vanuit een andere achtergrond of invalshoek:
- Perspectief wisselen bij personen: werken met pratende poppetjes, dialogen en stripverhaal.
- Perspectief wisselen in de fysieke ruimte: inzoomen en uitzoomen, meestal door voorwerpen op een bekende (land-) kaart te zetten (kijk eens hoe groot/klein).
- Perspectief wisselen in de tijd: naar voren en achter kijken door op zaken op een tijdslijn te zetten (kijk eens hoe kort/lang).
- Perspectief wisselen met minder tastbare (mentale) concepten: Venn-diagram van overlappende cirkels, kwadranten, een oldschool grafiek etc.
De staircase die nogal eens wordt gebruikt is (denk ik) een leuke combi van persoonlijk perspectief wisselen én een tijdsdimensie invoeren (waarbij in de tijd iets toe- of afneemt).
IV. Hoe komen de blogs tot stand?
Het is natuurlijk leuk als je weet waar je over mag/kunt/wilt schrijven (alles waar je je over verwondert én niet heel gevoelig ligt). En je hebt ook een aardig idee van wat voor soort plaatjes je erbij wilt gebruiken…
Maar ja, dan ben je er natuurlijk nog lang niet. Hoe zorg je ervoor dat je die unieke twist boven tafel krijgt?
Een hele troost: ook voor WBW en Tim Urban gaat dat niet van een leien dakje. Het is vooral heel hard werken, vele uurtjes tijd erin stoppen en van veel vallen en opstaan. Gelukkig schrijft Urban daar ook open en eerlijk over en dat is voor mij dus een geruststellende gedachte (ik zeg dan maar tegen mezelf dat ik er zoveel tijd niet in wil en kan stoppen …). En ja hoor, het zal Urban niet zijn of hij kan dit proces van vallen en opstaan ook weer in een plaatje gieten:
En dat is nog maar een klein deel van het plaatje dat het hele zoekproces van het schrijven van een blog weergeeft.
In essentie zijn de stappen voor het schrijven van een blog, ook die van WBW, als volgt:
Je kiest je onderwerp (verwondering, drive om uit te zoeken, te ontdekken, te verdiepen). Je gaat er een hoop tijd in steken: lezen, internetten, nadenken, laten bezinken, erover praten. Dan komt er (wel of geen) moment van inzicht en nieuw perspectief. Je gaat alle informatie clusteren, van structuur voorzien, in hokjes indelen. En steeds kijk je weer: is hier sprake van een nieuwe of andere toegevoegde waarde? Is deze nieuwe manier van kijken vruchtbaar of inspirerend? Wat is kortom de twist die ik zelf kan en wil meegeven?
De plaatjes volgen dan wel. Althans, laat ik het zo zeggen, de meeste tijd en energie gaat zitten in het vinden van dat nieuwe perspectief en die eigen twist ontdekken. Als je die eenmaal hebt, dan komen de plaatjes vanzelf en spontaan. Dat wil natuurlijk nog niet zeggen dat de plaatjes mooi of sprekend en kloppend zijn. Maar dat is uitwerking (ook weer wat tijd en energie natuurlijk). Althans, dat is onze ervaring. Maar ik weet zeker dat Stijn hier nog eens dieper op in wil gaan.
En dat klinkt dan misschien als een domper: het schrijven van wat in je hoofd zit, met de structuur erbij, de twist erbij en de plaatjes erbij: ja dat is dan meestal niet meer zo moeilijk. Ook weer uurtjes maken natuurlijk. En soms wil het even niet vlotten. En mooi of vlot leesbaar is het ook lang niet altijd. Maar ook hier weer een kwestie van uitwerking en desnoods door een ander laten doen (of verfijnen).
V. Samenvattend: waar zit hem de crux?
Voor de eerste en de tweede indruk is het dit wel zo’n beetje.
Ik ga voor mezelf nog een dieper kijken naar de opbouw van enkele kenmerkende blogs. Wat gebeurt daar nou precies? Hoe komt de twist tot stand? Als een voorproefje heb ik snel naar twee concrete blog gekeken, maar ik ben er nog lang niet tevreden over.
De eerste blog gaat over het wel/niet op tijd komen. De opbouw gaat ongeveer als volgt:
Het is een persoonlijke ‘verwonderingsblog’ van Urban. Het begint met een persoonlijke anekdote die hopelijk herkenbaar is voor de lezer (overigens vraag ik me dus af of dat herkenbaar moet zijn voor de lezer? Het is gewoon zijn verwondering, punt, kijk wat je ermee doet). Je zit dus meteen in het verhaal.
Dan wordt er links en rechts gefilosofeerd. Wat als dit, wat als dat, vreemd zus en vreemd zo. Dat is dus het research-werk, alleen ditmaal puur uit eigen fantasie en zonder bronnen te raadplegen. Ergens komt dat denkwerk samen in een structuur, een verklaring of in bovenstaande termen, een twist. In dit geval is het een soort stelling of paradox. je hebt goed te laat komen en je hebt slecht te laat komen. Je hebt mensen die het prima vinden te laat te komen, je hebt mensen die ervan balen.
Urban geeft dan op zijn unieke wijze handen en voeten aan die twist door inzet van een van de visuele middelen die in zijn rugzak zitten. Volgens mijn analyse hierboven ligt de dialoog met poppetjes het meest voor de hand. En inderdaad, Tim gaat helemaal los met zijn harkpoppetjes en in-hoofd-dialogen. (Je had hier ook kunnen kiezen voor een matrix of kwadrant natuurlijk).
Vervolgens eindigt het verhaal met een conclusie of uitsmijter.
Goed, laten we er nog eens een blog bij pakken. Nu een wat complexere graag. We nemen de vaker genoemde en geroemde AI-blog over kunstmatige intelligentie. Ik kom tot zoiets:
De blog begint me een cliffhanger met plaatje (geeft uiting aan zijn verwondering, dus motivatie voor zijn keuze van het onderwerp). Dan, en nieuw, een metafoor. Omdat het een complex en abstract onderwerp is helpt het om de vergelijking te maken met een andere, meer herkenbare, meer concrete, wereld. Urban kiest voor een vergelijking met de film ‘Back to the future’.
Zo, nu hebben we de lezer op het puntje van zijn stoel en kan het echte werk beginnen. Een groot deel van de uitleg gaat over het verschil tussen lineair denken en exponentieel denken. Dat deel eindigt met:
Vervolgens moeten we dan toch echt naar de inhoud van AI. Eerst maar eens wat ik er zelf intuïtief van denk te weten. Waar denk je aan als je aan AI denkt? Aan gekke robots en computer-stemmetjes. Na deze soft-landing over naar een preciezere definitie van meerdere soorten AI.
En hier gaan we dan ergens belanden in het grote overgangsmoment waar de twist wordt voorbereid. Meerdere visualisaties worden ingezet en uiteindelijk volgt dus het einde van de mensheid of juist het eeuwige leven, zie hierboven.
——————————————————————-
De twist staat dus ergens glorieus en glanzend in het midden. We moeten de rode loper uitleggen en uitnodigen de stappen te volgen naar die twist. Dat gebeurt dus met anekdotes en metaforen en paradoxen. En dan is er nog de afhechting of de uitleiding. Een kwinkslag, een uitsmijter, we komen weer met de voetjes op de grond.
En het schrijven en plaatjes tekenen (dat is eigenlijk het enige wat je als lezer te zien krijgt!) is eigenlijk niet de crux. De crux is de verwondering (die niet iedereen altijd heeft) + het structuur geven met de unieke twist eraan. Of zou het toch ook omgekeerd werken: tijdens al dat onderzoek en lezen komen er spontaan plaatjes in je hoofd op en die plaatjes ordenen dan weer de informatie? En zo steeds in nieuwe rondes tot het voor je gevoel goed genoeg is. TWIST FOUND, EXIT.
Ik zou Tim Urban graag eens willen ‘modelleren’ om stap voor stap uit te pluizen wat er precies gebeurt in zijn concrete onderzoekswerk.
Rudy van Stratum
Naschrift:
- Qua lengte van de blog is het me dus al aardig gelukt te leren van WBW…
- Een uitdaging en experiment: ik heb nu iets kunnen leren van WBW. Zou ik die lessen (stappen, twist, anekdote, metafoor, poppetjes etc) kunnen inzetten om deze zelfde blog qua inhoud nog een keer te schrijven, maar dan volgens aanpak WBW? Ga ik over nadenken, zie er tegenop, is onnatuurlijk voor me.
- Als tussenstap: ik kan blog van Stijn opnieuw schrijven en andersom. Heb je toch wat meer afstand.