Gisteren schreef Frank Kalshoven in de Volkskrant over waarom ZZP tot meer ZZP leidt. Eerder schreef ik hier al een blog over. Ook in ons boek van vorig jaar (‘De kunst van het tegendenken’) komt dit aan de orde als voorbeeld van wat economen ‘adverse selection’ noemen.
Mooie gelegenheid om dit gedachte-experiment (want dat is het) nog eens te laten zien aan de hand van een aantal systeemplaatjes
ZZP leidt tot meer ZZP (1)
Ronde 1 is het fenomeen dat de beste medewerkers van een bestaand bedrijf het eerst voor zichzelf zullen beginnen. Immers: zij zullen de meeste kans maken om als zelfstandigen succesvol te zijn, zij hebben het meeste te bieden.
Gevolg is dat het bedrijf noodgedwongen blijft zitten met net iets minder productieve en succesvolle (ondernemende) medewerkers. Het bedrijf zal dus logischerwijs minder winst maken.
Het bedrijf zal om te overleven ófwel de lonen van de bestaande medewerkers moeten verlagen ófwel mensen moeten ontslaan (zie hier onder in ronde 3). Als de lonen worden verlaagd, dan zullen de meest productieve van de overgebleven medewerkers voor zichzelf besluiten dat de maat nu vol is. Dit is het moment dat ook zij voor zichzelf moeten beginnen. Want met deze lagere lonen is het ook voor hen interessant geworden hun heil te gaan zoeken in het zelfstandig ondernemerschap (zzp’er).
Hierdoor zal de winst van het bedrijf nog verder dalen, zullen de dan meest productieven ook voor zichzelf moeten beginnen en zo verder en zo verder. Ik noemde dat eerder dat het bedrijf door deze dynamiek als het ware van binnenuit wordt opgegeten.
Het verschijnsel heet ‘adverse selection’ omdat er een automatische neiging is om de minst succesvollen te selecteren (als overblijvers binnen het bedrijf). (( Meestal wordt dit verschijnsel geïllustreerd aan de hand van een bank die dubieuze leningen heeft uitstaan. De gouden klanten zullen vertrekken omdat ze niet willen opdraaien voor de extra kosten van de dubieuze leners. De bank krijgt het hierdoor steeds moeilijker totdat ze uiteindelijk geen goede klanten meer over heeft en failliet gaat. ))
In een simpel plaatje krijg je dan:
ZZP leidt tot meer ZZP (2)
Maar we zijn er nog niet. Er volgt een tweede ronde met effecten. De zzp’ers gaan vanzelfsprekend omzet ‘scoren’ in de markt. En omdat ze relatief goed zijn (goede verkopers, goede ict’ers) zal dat betekenen dat ze omzet wegsnoepen bij andere bestaande bedrijven. De markt krijgt met de zzp’ers dus nieuwe concurrenten. Dat betekent dat deze (bestaande) bedrijven minder winst zullen maken. En dat betekent weer dat ze ófwel de lonen van de zittende medewerkers moeten verlagen ófwel mensen moeten ontslaan. Kortom we komen nu terecht in het verschijnsel dat we hierboven in de eerste ronde al hadden beschreven.
In een aangevuld plaatje krijgen we dan:
ZZP leidt tot meer ZZP (3)
En nog zijn we er niet. De bedrijven die de nieuwe zzp’ers inhuren doen dat omdat die zzp’ers goedkoper of beter of minder risicovol zijn dan hun vaste medewerkers. Een logische mogelijkheid is dan dat die bestaande bedrijven die zzp’ers inhuren een deel van hun vaste medewerkers zullen ontslaan.
Voor een deel zal dat de (dalende) winst van die bedrijven herstellen (wat weer de mogelijkheid geeft om meer bestaande medewerkers te behouden).
Maar een deel van de vaste medewerkers dat toch ontslagen gaat worden, zal …. je raadt het al … ook voor zichzelf beginnen … als zzp’er. In dit geval is minder sprake van een vrijwillige start en wellicht zal dit deel van de zzp’ers minder succesvol zijn. Maar dan nog geldt: er ontstaan meer zzp’ers en die zullen een deel van de bestaande omzet van bedrijven wegsnoepen.
Conclusie
Dus ja: ZZP kan zomaar leiden tot steeds meer ZZP. Een voorbeeld van een ‘weglopende’ dynamiek.
Rudy van Stratum
ZZP’ers staan flink in de belangstelling. Nog niet zo lang geleden was er een verhit debat naar aanleiding van een bijdrage van Yvonne Hofs: de stelling daar was dat de ZZP’ers de economie te gronde richten. Ook die discussie heb ik in een blog proberen te duiden in een aantal systeemdiagrammen.