De kunst van het geldscheppen (1)

Een serie blogs over ‘de kunst van het geldscheppen’. Misschien iets aan de ‘off-topic’ kant voor deze site. Anderzijds het gaat wel over geld. Aanleiding is de publicatie van Martijn Jeroen van der Linden met diezelfde titel, hier te vinden. Het gaat over een abstract onderwerp, ‘geldscheppen’, dat sterk wordt onderschat als kern van de crisis-dynamiek waarin we nu zitten. Juist omdat het een ver-van-mijn-bed onderwerp is wordt het zelden op de manier behandeld die past bij het belang van het onderwerp.

Vooraf

Ik heb het essay van Martin Jeroen met veel plezier gelezen. Het is een van de stukken die ik iedereen die is geïnteresseerd in de huidige economische crisis zou aanraden te lezen. Het vat op een goede en originele wijze samen wat toch een complexe en weerbarstige materie is.

Hoewel ik ook al jaren lees en denk over de crisis, ben ik helaas nog niet zover dat ik een zo uitgekristalliseerde aanpak heb als Martijn Jeroen. Ik heb nog steeds heel veel vragen en twijfels over wat er nu echt aan de hand is en wat een oplossingsrichting is. MJ heeft mij weer een stapje op weg geholpen naar meer inzicht.

Wat ik ga doen is het essay op mijn manier samenvatten en voorzien van een aantal vragen en opmerkingen.

De uitgangspunten

Stelling 1
Geldcreatie (ik beperk me voor het gemak even tot giraal geld) ontstaat uit het niets en kan uitsluitend plaats vinden door banken. Het is een kwestie van de balans aan beide zijden ophogen. Een bank hoeft daar verder niets voor te doen, een simpele handeling van de computer. Het simpele feit dat wij burgers deze balansposten accepteren als finale kwijting van elkaars transacties, schulden etc is voldoende. Dat belastingen uitsluitend in deze termen kunnen worden afgerekend, maakt dat wij allen verplicht zijn in dit systeem mee te draaien.

Stelling 2
De overheid (wij, de burgers, belastingbetalers) heeft het recht om dat geld uit het niets te kunnen creëren gratis uit handen gegeven en neergelegd bij commerciële partijen (banken genaamd). Commerciële partijen zijn uit op winstmaximalisatie en niet per se op de meest optimale geldhoeveelheid voor de samenleving als geheel.

Stelling 3
De bankenmarkt kent nauwelijks concurrentie. In wezen hebben een beperkt aantal banken een quasi-monopolie op het gratis scheppen van geld. Het gaat hier nog steeds over het normale geldsysteem. Alternatieve valuta worden niet geaccepteerd als wettig betaalmiddel laat staan dat daar sprake van concurrentie is.

Volgens mij zijn dat de belangrijkste elementen waar we mee starten: geld creëren is een bijzonder voorrecht of privilege (dat kan zo maar ‘out of thin air’), dat voorrecht is zomaar belegd bij commerciële partijen (die daar hun eigen ding mee doen) en er is geen concurrentie op deze markt.

Intermezzo

Ik kan me in deze vertrekpunten prima vinden. Natuurlijk kun je hier en daar wat nuanceren. Misschien is er wel concurrentie tussen banken, je kunt immers een nieuwe bank starten en je kunt ook (deels) naar een buitenlandse bank verhuizen. Maar grofweg kunnen we stellen dat er nauwelijks serieuze overstapmogelijkheden zijn tussen een groot aanbod van banken. Kijk simpelweg maar naar de recente verhoging van de tarieven waar we mee geconfronteerd worden en waar een echte reactie van de klanten uitblijft (in tegenstelling tot de jaarlijkse rituele dans rondom de zorgverzekeringen). Kijk naar de discussie van enige tijd terug rondom het niet doorgeven van de lagere marktrentes in lopende hypotheek-tarieven (in vergelijking met de ons omringende landen).

En laten we wel wezen: dit is ook niets nieuws. Ik heb zelf begin jaren 90 in mijn dissertatie een representatieve winst-maximaliserende bank gemodelleerd die helemaal handelt zoals elke ‘gewone’ onderneming dat zou doen. Alleen verkoopt de onderneming ‘bank’ geen bureaustoelen of schoenen maar ‘kredieten’. Hier heb ik enkele pagina’s uit deze dissertatie ingescand. Elementen die het bankmodel kenmerken zijn:

  • Consumenten (en overheid) accepteren de schulden en tegoeden bij banken als finale kwijting.
  • Om te bankieren heb je een vergunning of licentie nodig.
  • Die licentie wordt gratis weggeven.
  • Maar heeft ondertussen wel degelijk een economische waarde.
  • De mate van kredietverstrekking wordt aan de bovenkant slechts begrenst door hoeveel reserves de overheid vereist als dekking en/of de multiplier die is toegestaan.
  • De bank maximaliseert de waarde van de aandelen van de bank.
  • De waarde van die aandelen wordt bepaald door de maximale kasstroom die ze zelf kan genereren.
  • Die kasstroom wordt bepaald door een hoeveelheids- en een prijscomponent.
  • Hoe meer kredieten er worden verstrekt hoe meer winst.
  • Hoe hoger de rente (of beter het verschil in rente aan de inkomstenkomst en die aan de kostenkant) hoe meer winst.
  • Verder zijn er nog wat overige kosten, met name van personeel (ik had bonussen destijds nog niet in het model zitten).

 

In de volgende blog zet ik de gevolgtrekkingen op basis van deze uitgangspunten op een rij.

Rudy van Stratum