Op zoek naar de belangrijkste lessen uit de psychologie, deel 4. Lessen nummero 3 en 4.
Les 3: korte termijn bevrediging is belangrijk, we hebben last van tijdsvoorkeur
We blijken de verleiding moeilijk te kunnen weerstaan om nu te genieten. Ook al zou er morgen meer te genieten vallen. Op ‘objectieve’ gronden zou uitstel van genot nu eigenlijk beter voor je zijn.
Roken is slecht, dat weten we best. Maar toch kunnen we dat sigaretje niet weerstaan. Te veel en te vet eten, ook al niet goed. Toch doen als de verleiding zich aandient. Wij hebben de neiging vervelende zaken voor ons uit te schuiven, dat komt later wel.
Ik heb hier eerder al over geschreven naar aanleiding van een artikel van Bas Haring in de Volkskrant. In het economische verkeer is in de regel sprake van een positieve rente om de andere partij over te halen zijn korte termijn consumptie uit te stellen. Rente is in die visie een economisch antwoord op onze ingebakken neiging te gaan voor de korte termijn satisfactie.
Deze les heeft te maken met de eindigheid van ons leven. Je kunt het maar beter gehad hebben, of het er morgen nog is moet je maar afwachten. We hebben een positieve tijdsvoorkeur. Liever nu dan later en als het dan toch later moet dan staat daar een compenserende beloning tegenover om ons over de streep te trekken.
Les 4: ons brein werkt met 2 snelheden
Ik heb hier mee zitten worstelen. Ik denk dat les 3 een bijzonder geval is van deze algemenere les. Deze les 4 is hét stokpaardje van Kahneman. We hebben onze hele snelle korte termijn intuïtie. Op basis daarvan kunnen we snel besluiten nemen, zonder dat we eigenlijk weten hoe we dat doen. Dit is ons gevoel, onze intuïtie, ons zesde zintuig. Pas later gaan we actief en rationeel nadenken over ons besluit. Dan pas zetten we alles op een rijtje en kunnen we tot een meer overwogen en uitgebalanceerd oordeel komen.
Vonk stelt dat onze korte termijn intuïtie vaak wel klopt. Bij een sollicitatiegesprek hebben we vrij snel een oordeel over iemand. En dat oordeel is vaak nog niet zo slecht. Vonk stelt op meerdere plekken in haar boek dat allerlei psychologische onderzoeken weinig toevoegen. Vaak gaat het om schijnzekerheid, dat je zogenaamd een objectieve en dus betere keuze maakt omdat er een test is ingevuld. Bovendien: als je je gevoelsmatige keuze als beoordelaar al hebt gemaakt dan ga je toch selectief om met de uitslag van de test. Positieve uitslag: zie je wel, aannemen. Negatieve uitslag: tja, die testen zeggen ook niet alles, ook aannemen. En omgekeerd natuurlijk.
Maar het is een ambigue conclusie. Vaak klopt onze intuïtie, maar heel vaak ook niet. Het is niet zo makkelijk te bepalen wanneer je nu wel en wanneer je nu niet op je intuïtie moet afgaan. De complexiteit van ons handelen en onze omgeving is enorm toegenomen, dus dat je terug valt op intuïtie is logisch (je brein heeft te weinig capaciteit het allemaal objectief door te rekenen). De stelregel is: als iets echt haast heeft (snel weglopen bij een dodelijke bedreiging) dan moet je wel op je instinct afgaan, maar als er het even kan is het beter jezelf ook nog de tijd te gunnen met wat meer rust en afstand de objectieve feiten op een rij te zetten.
De tip die Vonk bij lessen 3/4 heeft is waar mogelijk meer in detail gaan. Als jij bijvoorbeeld wilt afslanken en je weet dat je snel wordt verleid, dan kun je een heel gedetailleerd plan van aanpak maken. Ik ga morgen naar de winkel en dan loop ik naar dat schap en kies dan die producten. Ik zet die thuis op een vast plankje neer en schrijf op elk potje wat ik per dag daarvan mag opeten. ’s Avonds schrijf ik dan op wat ik die dag heb bereikt. En zo verder. Wat je hier mee bereikt is dat je allerlei ankers voor jezelf zet die je steeds weer bewust maken van je korte termijn verleiding. Zo activeer je min of meer gedwongen het langere termijn rationele programma. En vertel aan anderen van je plannen en hoe belangrijk dat afvallen voor jou is. Je maakt gebruik van je ingebouwde neiging tot consistent handelen en het voorkomen van gezichtsverlies
Veel verder dan dit kom ik nu niet met mijn aantekeningen in de kantlijn van Vonk’s boek. Ik laat dit voor nu liggen en kom er met de bespreking van Kahneman later uitgebreider op terug.
In de volgende blog doe ik een poging de lessen in een overzicht te plaatsen.
Rudy van Stratum