Als zelfs het Brabants Dagblad op de voorpagina over de Bitcoin schrijft …… Niet helemaal toevallig natuurlijk, want deze week was er in de 2e Kamer een ronde tafel gesprek over cryptocurrencies en de Bitcoin. Jammer dat de discussie over de verkeerde zaken ging. Ik had gehoopt dat de discussie zou gaan over het invoeren van een digitale overheidsmunt en dat we een serieus en veiliger alternatief zouden krijgen voor onze huidige bankrekeningen. Maar nee, de teneur van de berichtgeving in de kranten was meer in de trant van ‘Meer regelgeving rond cryptocurrencies nodig’.
Bitcoin
Allereerst: als je meer over die discussie in de Kamer en de Bitcoin wilt weten, lees dit artikel op Follow The Money en/of het bijbehorende ‘position paper’ van Thomas Bollen.
Ik krijg de laatste tijd steeds vaker de vraag van vrienden en bekenden over die Bitcoin. Wat is dat nou eigenlijk? En: moet ik daar ook iets mee? Natuurlijk had ik ook van de Bitcoin gehoord (anders heb je onder een steen geleefd) maar ondanks mijn vervelende gevoel bij die munt wist ik er het fijne niet van. Ik had me dus voorgenomen voor 2018 ‘every now and then’ wat achtergrondmateriaal over de Bitcoin tot me te nemen, zodat ik geleidelijk aan voldoende kennis zou hebben van dat ding om een onderbouwd antwoord aan die vragenstellers te kunnen geven. Niet wetende natuurlijk dat zelfs het Brabants Dagblad er al over bericht op de voorpagina (want laten we eerlijk zijn, dan ben je gewoon te laat!).
Laat ik maar met de conclusie beginnen:
De Bitcoin is NIET geschikt als een betrouwbaar en goedkoop alternatief voor de huidige manier hoe we elkaar onderling (digitaal) betalen.
Ik heb geheel in onze traditie mijn ruwe aantekeningen geordend in een visueel overzicht.
Toelichting op het schema
De artikelen en berichten die ik over de Bitcoin tot nu toe gelezen heb vallen me wat tegen. En het zijn er nogal wat: ik kom met gemak aan 1.000 vindbare artikelen (sinds 2008 of zo). De meesten gaan over het fenomeen ‘cryptocurrencies’ en leggen de techniek die erachter schuil gaat uit. Nog meer artikelen boeit dat helemaal niet en die gaan vooral over de (on)mogelijkheden van de Bitcoin om rijk mee te worden. Ik denk dat daar precies het probleem zit. Noch de techniek noch het speculatieve karakter van de Bitcoin is waar het om draait (of zou moeten draaien).
We moeten terug naar het begin. Ik heb er zelfs het originele artikel over de Bitcoin van die mysterieuze en anonieme Japanner bij gehaald. Wat was de reden om met die nieuwe munt te komen? Het doel, zoals ik het lees, was vooral om los van (niet te vertrouwen) grote partijen zélf een manier van goedkoop betalen op te richten. De techniek was inmiddels zover dat dat mogelijk was. Dat is op zich natuurlijk een mooie gedachte. Maar omdat je geen centrale instantie meer hebt (daar moeten we immers vanaf) is het lastig de onderlinge betalingen met die nieuwe digitale munt betrouwbaar te laten zijn. Hoe weet ik zeker dat die ander ook echt betaalt? Dat die ander in de tussentijd met zijn tegoed niet nóg iets met datzelfde geld heeft gekocht bij een ander? Van dat soort vragen over betrouwbaarheid in een decentraal systeem zonder centrale bewaking krijg je dan.
Naast vertrouwen (dat het allemaal klopt over en weer), speelt ook de anonimiteit een rol. Misschien wil je niet dat ‘big brother’ kan zien wie er allemaal wat heeft overgemaakt naar wie voor welk doel. Je wilt misschien het liefst anoniem blijven én zeker weten dat je je geld krijgt. En het allemaal goedkoop en makkelijk maken of houden. Zoiets.
Behalve in de sfeer van nerdy types en goudzoekers zit de cryptowereld ook met van semi-ideologische verzetsstrijders die ‘de banken buitenspel’ willen zetten. Ook dat is niet waar het om draait. Met deze laatste groep heb ik overigens de minste moeite. Het is ongehoord dat er zo weinig discussie sinds 2008 wordt gevoerd over hoe we ons systeem van betalen, sparen en lenen niet fundamenteel anders en beter kunnen optuigen. Sinds de afschaffing van het loonzakje ergens in de jaren 60 zijn private banken bijna glijdend en automatisch in een uiterst comfortabele positie gekomen dat ze heer en meester zijn geworden over de geldschepping, een zaak die ons allemaal aangaat en niet zo’n beetje ook. Hoe bestaat het dat we ons dat allemaal gewoon hebben laten overkomen?
Blockchain: veelbelovende techniek
Het geniale van de Bitcoin-oplossing is dat er een methode is uitgeschreven (in dat eerste paper) en toegepast die het probleem van het vertrouwen en de anonimiteit oplost. Dat is de zogenaamde ‘blockchain’ technologie. Waar het kort gezegd op neerkomt is dat de transactie op meerdere plekken tegelijk wordt bijgehouden met een bepaalde versleuteling (zodat je niet kunt zien wie het betreft). Pas als (om de zoveel wereldwijde transacties) blijkt dat al die boekhoudingen dezelfde informatie onderling hebben, komt er een signaal dat ‘het klopt’. Je bent dan verzekerd van je betaling én het is anoniem (nou het is wel gekoppeld aan jou, maar voor anderen niet zonder meer zichtbaar, hoewel het natuurlijk ergens wel in het systeem zit).
De blockchain is een mooi stukje innovatieve techniek. Het ziet er naar uit dat dit stukje van de cryptowereld overeind blijft en nieuwe toepassingen gaat vinden.
Maar er is meteen een aantal nadelen. Ik noem er twee. Een is dat er een zekere vertraging en beperking in het systeem zit. Het hele systeem van peer-to-peer boekhoudingen moet onderling gesynchroniseerd worden. En dat kost tijd. Wellicht een kwartier voordat je zeker weet dat ‘het klopt’. Niet echt praktisch bij de kassa. Verder laat de praktijk van Bitcoin-betalingen nu al zien dat er door deze enorme rekeninspanning slechts een maximaal aantal transacties per minuut verwerkt kan worden. Een getal dat bij lange na niet groot genoeg is om ook maar in de buurt te komen van een praktische vorm van alledaags betalen voor jou en mij in de winkel van morgen. Twee is dat de bijbehorende anonimiteit en versleuteling een enorme magneet is voor criminele betalingen en witwasserij. De eerste berichten in de alledaagse media (zo rond 2009-2010) over de Bitcoin gingen dan ook vooral over die vermeende criminele betalingen.
Maar blockchain is een veelbelovende techniek en wellicht zijn de genoemde tekortkomingen een kwestie van experimenteren en verdere doorontwikkeling.
Mining: het sprookje over goud
Erger is dat de Bitcoin een fundamentele ontwerpfout kent. De uitvinder (laten we maar even zeggen als lid van een soort nerdy tegenbeweging) wilde van de overheden en banken af en daarmee ook van de willekeur van de waarde van je tegoeden. Op dit moment is het immers zo dat je digitale tegoed een virtuele vordering op een private bank is. Die bank kan zomaar failliet gaan en daar gaat je tegoed. En nog los daarvan: andere partijen bepalen zo’n beetje de waarde van je tegoeden (wat je er mee kan kopen). Er kan inflatie ontstaan en/of het vertrouwen in de munt kan omlaag gaan. Je hebt er zelf geen grip op. Er is slechts sprake van vertrouwen (of een gebrek daaraan) en een ultieme onderliggende reële waarde (om op terug te vallen) is afwezig. Dat was vroeger toen munten en biljetten nog gedekt werden door goud dat ergens in een kluis lag (zo is de redenering) wel anders. Want: goud is schaars en altijd gewild, wat er verder ook met de wereld gebeurt. Kortom: we moeten in ons eigen bedachte virtuele systeem iets van schaarste en ‘goudachtigheid’ toevoegen.
En wat is er uniek aan goud? Dat het zoals gezegd schaars is, je kunt het niet zomaar bijmaken, je moet er moeite voor doen, steeds meer moeite, je moet er steeds dieper voor in de grond graven. Mining kortom! Daarom heeft de uitvinder een ingewikkeld schema bedacht dat er slechts een maximaal aantal Bitcoins ooit kan bestaan. Om de paar minuten worden er extra Bitcoins aangemaakt (eindig) maar die zijn verstopt en versleuteld en moeten wel ‘ontdekt’ worden. Het systeem kent prikkels die goudzoekers uitnodigt met hele snelle computers voortdurend te zoeken naar die nieuwe Bitcoins en de versleutelingspuzzel op te lossen. Naarmate er meer Bitcoins zijn wordt het moeilijker nieuwe te vinden en de puzzel op te lossen. Er moeten dus steeds meer goudzoekers opstaan met steeds snellere computers om het systeem in de lucht te houden.
Weer een aantal problemen. Ik noem er ook weer twee. Een is dat mining een enorm energie-impact heeft (verhalen in de trant van ‘een Bitcoin kost evenveel energie als een heel gezin in x maanden verbruikt’, ‘door de Bitcoin moeten y nieuwe energiecentrales worden gebouwd’ etc) en dat heeft weer een enorme milieu-impact. Bij dit aspect hoort meteen dat die energiekosten doorberekend worden in de transacties waardoor (las ik ergens) elke Bitcoin-transactie inmiddels € 20 kost. Niet echt praktisch of goedkoop! Maar misschien nog wel belangrijker en nadeel nr 2: de Bitcoin wordt een gewild ‘beleggingsobject’ en dus onderhevig aan wilde speculaties waardoor de koers alle kanten in gaat. Remember: de Bitcoin was niet bedacht omdat er een tekort was aan speculatieve beleggingen (die zijn er meer dan genoeg), maar om een alternatief te vormen voor ons huidige betaalsysteem. Een munt die alle kanten in gaat en een gewild speculatief beleggingsobject wordt, is fundamenteel ongeschikt als betrouwbare en stabiele vorm van onderlinge dagelijkse betalingen.
Speculatie is foute boel
Waarom is speculatie een slecht ding? Natuurlijk, je kunt er rijk mee worden. Of arm en met schulden eindigen. In sommige gevallen kan speculatie een manier zijn om informatie in markten boven tafel te krijgen zodat de prijzen ‘beter kloppen’. Speculatie-motieven kunnen ook helpen een hoog-risicovolle projecten alsnog gefinancierd te krijgen. Dat soort argumenten zullen efficiency-economen ongetwijfeld ophoesten. Maar dat is hier allemaal niet aan de orde. Speculatie in deze munten-markten voegt wezenlijk niks aan waarde toe. Sterker nog: er worden grote talenten en kapitalen weggezogen van veel zinvollere toepassingen en investeringen. Ik las al dat er mensen met een zinvolle baan zijn die die baan hebben opgezegd om ‘in de Bitcoins te gaan’ simpelweg omdat ze daar meer mee (denken te) kunnen verdienen. Not good. Zoals Paul Krugman het al zei: je hebt visserseconomieën waar je wordt beloond voor je harde werken en waar inkomensverschillen klein zijn, en je hebt goudzoekerseconomieën waar sommige rijk of arm worden door toeval of geluk. Los van de verspilling van talent zorgt het ook voor een vervelende stemming in het land: waarom hij wel en ik niet? Of zoals een Duitse tiener (19) met een zelfingenomen koppie meldt: ‘eigen schuld als je binnen 10 jaar geen miljonair bent’.
Maar speculatie rond een munt die bedoeld is om het betalingsverkeer in goede banen te leiden is natuurlijk helemaal foute boel. Je weet als je nu iets koopt niet wat je er morgen voor terug krijgt. Niet de munt zelf moet een eigen leven gaan leiden maar de schaarste en kwaliteiten van de onderliggende economie en samenleving moeten tot uitdrukking komen in prijzen die in die (stabiele, neutrale) munt worden uitgedrukt.
Richting voor een volgende stap
De Bitcoin is dus fundamenteel ongeschikt als nieuwe vorm van betaling als alternatief voor het huidige bankensysteem. Ondanks de innovativiteit van de blockchain krijgen we er per saldo alleen maar nieuwe problemen bij. Van milieuschade tot ongewenste speculatieve bewegingen en daarbij behorende onrust en vergroting van verschillen in arm en rijk. Per saldo voegt het geen reële toe maar vernietigt het waarde.
Maar hoe zit het dan met de oorspronkelijke gedachte van de Bitcoin? Volgens mij was die in beginsel toch sympathiek. En met wat aanpassingen zouden we wel verder kunnen.
We moeten dan terug naar welke eisen we stellen aan een nieuwe munt. We moeten er goedkoop en makkelijk alledaagse betalingen mee kunnen doen. Het moet betrouwbaar kunnen. Een munt moet vooral de reële economie en samenleving dienen en die niet in de weg zitten. Het huidige systeem is onbevredigend omdat een publieke functie geheel in handen is gekomen van naar maximale winst strevende particuliere banken. Dit systeem van ‘wederzijdse schuldaanvaarding’ en bijbehorende rente heeft een ingebouwde bias naar korte termijn hoogrenderende projecten (los van de maatschappelijke schade daarvan die afgewenteld wordt op de maatschappij). Bovendien leidt die particuliere winstprikkel in de huidige quasi-monopolistische bankenconstellatie ondanks het toezicht tot onverantwoorde risicovolle speculaties en bonussen die banken failliet kunnen doen gaan met alle gevolgen van dien voor de klanten en de belastingbetaler.
Als de nieuwe munt dienstig moet zijn aan de samenleving en reële economie dan moet de koppeling met goud of een andere vorm van ‘schaarste’ los worden gelaten. Een dienende munt moet de reële economie kunnen volgen, meebewegen met, zich aanpassen aan, accomoderen. Daarom ontkomen we volgens mij niet aan een vorm van toezicht, bewaking, regulering die de uitgifte van de nieuwe digitale cryptomunt bewaakt en aanpast. Die verantwoordelijk kun je neerleggen bij een neutrale partij zonder winstoogmerk (onder directe of indirecte democratische controle). Daar zal de discussie in mijn ogen over moeten gaan. Een publieke digitale cryptomunt waar je ook gewoon je belasting mee kunt betalen. Misschien zelfs een cryptomunt die je kunt voorzien van specifieke labels (sommige vrijgesteld van belasting, andere alleen uit te geven aan …. etc). En de ingewikkelde constructie van blockchain is ook niet nodig om veiligheid en betrouwbaarheid te garanderen. Als de overheid een eigen cryptomunt introduceert én tegelijk koppelt aan betaal- en spaarrekeningen zonder rente maar mét hogere garantieregeling (eigenlijk tot elk bedrag zou ik zeggen), komen we een heel eind. De huidige bankrekeningen zijn dan een alternatief met (kleine) rente in ruil voor een zeker risico en zonder garantieregeling. Moet je eens kijken hoe snel banken hun dienstverlening dan aanpassen en we er allemaal beter van worden.
De Bitcoin zoals ie nu functioneert is niet veel meer dan een gokspel met criminele randjes. Effecten op onze echte economie zijn er nauwelijks van te verwachten. Van echte waarde toevoegen is al helemaal geen sprake. Verdere regelgeving rond de Bitcoin is volgens mij dan ook geen topprioriteit.
Best zuur overigens dat een aanbod om tot een ander en beter geldsysteem te komen (wat de Bitcoin in wezen natuurlijk OOK is), uiteindelijk juist deze dubieuze (voorlopige) einduitkomst heeft. Deze krantenkop symboliseert deze tragiek heel mooi. Met de oproep om ‘zelf een nieuwe munt te maken’ blijkt het cryptocafé toch vooral mensen te trekken die geïnteresseerd zijn in de beleggingsmogelijkheden van nieuwe munten ….. (tja, en ook weer Brabants Dagblad, nou ja Eindhovens Dagblad dan).
Rudy van Stratum