@nder geld deel 4

Van Rudy kreeg ik het doorgeefboek van Henk van Arkel, hij moest er vanaf zien te komen om € 10,= uit te sparen, ik ben na de enthousiaste verhalen van Rudy erg benieuwd naar het boek. Ik ga niet het werk van Rudy overnieuw doen, ik geef gewoon een aantal impressies. Lees voor je verder gaat eventueel nog de blogs van Rudy deel 1, deel 2 en deel 3. Mijn impressies:

• Ten eerste over geld en het scheppen van geld, we hebben het daar al eerder over gehad en komen er vast nog wel eens op terug.
• Ten tweede een ergernis, die kan je ook overslaan want voegt inhoudelijk niets toe maar ik vind het een belangrijk punt.
• Als derde de vraag die ik vaak bij dit soort ”nieuwe” ontwikkelingen stel, wat kan ik er nou mee? Neem een ontwikkeling als crowdfunding, je hoopt dat het helpt om een aantal zaken te realiseren die nu niet van de grond komen. Ik heb zo mijn eigen stokpaardjes, bijvoorbeeld maatschappelijke initiatieven van onderaf, gaat @nder geld daarbij helpen? Mijn conclusie, op de korte termijn heeft een initiatief er niet zoveel aan. En voor de langere termijn ben ik er ook nog niet zo zeker van.
• Ten vierde de vraag (en vervolg op de vorige) hoe krijgen we dit dan van de grond zodat we er op langere termijn eventueel wat aan hebben.
• Als vijfde, als het dan werkt wanneer kan je dan spreken van een succes?
• En tot slot dan enkele conclusies.

Geld

Voor ik begin over het boek van Henk van Arkel eerst iets over geld. Als je er over nadenkt is het natuurlijk absurd dat de overheid het scheppen van geld overlaat aan banken. Banken mogen zelf geld maken, kunnen dat dan uitlenen aan wie ze willen, bepalen zelf de voorwaarden en mogen er nog aan verdienen ook. Dus als de rijksoverheid het isoleren van huizen wil stimuleren, dan moeten ze maar hopen dat de banken daar voldoende vertrouwen in hebben en geld willen uitlenen om dit mogelijk te maken en dan hopelijk tegen niet al te ongunstige condities. Ja, wat kan je dan verwachten? Die banken hebben daar helemaal geen boodschap aan, die gaan gewoon op zoek naar projecten met een hoog rendement en lage risico’s. Je kunt het vergelijken met een monopoly op water in een droog gebied. Dat water wordt dan verkocht aan de mensen die er het meeste geld voor over hebben en die gaan het gebruiken voor zaken die je liever niet hebt, bijvoorbeeld het besproeien van een golfbaan. Andere mensen kunnen het niet betalen en komen in de problemen.

Als de overheid het geld zelf zou scheppen zouden ze eenvoudig kunnen bepalen dat een verstrekte lening (geldschepping) aan bepaalde voorwaarden moet voldoen, bijvoorbeeld niet investeren in het een of juist wel investeren in wat anders. Of wat ook zou kunnen, de voorwaarden voor zo’n lening hangen af van het verwachtte maatschappelijk nut. Wat overigens wel weer tot enorme discussies, controles etc. zou leiden maar dat terzijde. Met het scheppen van geld kan de overheid sturen, iets wat nu ook gebeurt, alleen sturen we nu op partijen die met dat geld het hoogste financiële rendement kunnen halen.

Hoe dan ook, ik deel de visie van Henk van Arkel op de aanleiding, de manier waarop we nu met ons geld omgaan (of het uit handen geven) is niet slim. Je zou daar veel meer mee kunnen sturen.

Henk van Arkel stoort zich aan ons geld systeem en dat is terecht. Geld wordt steeds meer een doel, we lopen als mensen achter het geld aan in plaats van dat geld er voor ons is. En vooral in gebieden of sectoren waar het economisch minder gaat blijkt de macht van de banken. Maar hij signaleert ook iets anders, Rudy schreef daar al over, het huidige geldsysteem heeft totaal geen oog voor de lange termijn. We kopen net zo makkelijk iets in China als in Nederland, wat op de korte termijn en voor het individu (lees consument) heel aantrekkelijk is (je houdt meer over) maar op de langere termijn funest is voor de lokale en regionale economie (leegstand, afname winkelbestand, uitkeringen etc.) en uiteindelijk ook voor het individu (lees burger) minder aantrekkelijk is (hogere belastingen om dit allemaal te betalen). Volgens van Arkel komt dit door de regels die aan ons geld verbonden zijn, je krijgt rente, je kunt het dus heel goed bewaren en je kunt het overal inwisselen en over de hele wereld uitgeven. Als we dit soort regels veranderen, kunnen we ervoor zorgen dat geld voor ons werkt, dat geld het juist makkelijker maakt om allerlei maatschappelijke waarden te realiseren. Enfin, Rudy heeft hier al het nodige over geschreven.

Ergernis

Het zou dus slim zijn als we de manier waarop we geld scheppen en vervolgens met geld omgaan veranderen, een ander geldsysteem. Voordat ik daar verder op inga eerst dit. Ik stoor me mateloos aan de stelligheid waarmee van Arkel beweert dat er hoe dan ook een ander geldsysteem gaat komen. Het wordt elke 5 pagina’s herhaald, het geldsysteem verandert, er komen alternatieven en de vraag is niet of, maar wanneer en welke dat zullen zijn. En daar komt nog bij, “dit gaat niet misschien gebeuren, het gaat zeker gebeuren”. Dat heb ik vaker gehoord, ik noem het maar het “alles gaat veranderen, ik heb de oplossing, je moet nu meedoen, anders ben je te laat syndroom“. De nieuwe economie (alleen dan overleef je als bedrijf), circulaire economie (geen plek meer voor andere bedrijven), Henk van Arkel weet dit allemaal nog te overtreffen. Dit is niet zo maar het moment, nee, dit is een historisch moment “mis dit historische moment niet!” staat er letterlijk. Ik kan hier niet tegen, als dit echt een verandering is, dan komt ie wel en kan ik altijd nog meedoen, dat is immers precies wat Henk van Arkel wil, zoveel mogelijk deelnemers. Ik maak we dus geen zorgen dat ik dit moment mis. Je zou het ook om kunnen draaien, als dit inderdaad een historisch moment is waarop er heel veel gaat veranderen, dan is dit misschien wel bij uitstek het moment om even af te wachten. Maar veel erger, al lezend krijg je het gevoel dat je het pamflet van een profeet in handen hebt wat vervolgens afleidt van de boodschap die op zich prima is. De mensen die altijd al geloofden in een ander geldsysteem zullen het prachtig vinden, de critici zien bevestiging dat het hier om een activistisch clubje gaat. Als je het boek zelf leest zal je misschien merken dat regelmatig wordt verwezen naar de relaties met allerlei formele instituties zoals bijvoorbeeld het ministerie van economische zaken. Maar dat zegt mij niks, bij elke grote organisatie zitten wel mensen die dit soort ideeën (of zelfs nog wildere) prachtig vinden. Het zijn helaas meestal niet de personen die de beslissingen nemen.

Van Arkel wil graag dat die verandering gaat komen en daarvoor heeft hij mensen nodig die in die verandering geloven en met zijn systeem aan de slag gaan. Daarom zegt hij dat het er zeker gaat komen, om ons te overtuigen. Maar in één ding heeft hij dan wel gelijk, het zou heel mooi zijn als deze verandering er gaat komen, als we los komen van het huidige systeem waar wij voor het geld werken in plaats van het geld voor ons.

Iets voor ideële organisaties?

Rudy schetst in zijn blog al de werkwijze en een aantal dilemma’s, ik heb zo mijn kritiekpunten (naast bovenstaande nog een paar), maar die laat ik buiten beschouwing. Want een vraag die mij boeit is, hoe kan ik dit nu gebruiken binnen projecten? Ik ben penningmeester van stichting Groenkracht die buurttuinen in Delft en omgeving opzet. Eén van die tuinen is zo groot dat we daar een paar dagen in de week een beheerder voor inhuren, iemand met verstand van biologisch tuinieren en permacultuur en die het werk kan organiseren en plannen. De ervaring leert dat dit te veel en te complex is om aan vrijwilligers te vragen. Deze beheerder is verreweg onze grootste kostenpost. We hebben voor deze tuin eigenlijk te weinig geld, terwijl iedereen, ook de gemeente het een mooi initiatief vindt. Mensen die het even wat moeilijk hebben komen in de tuin werken en komen zo in contact met anderen. Tegelijkertijd verbeteren we de kwaliteit van een stukje openbare ruimte, zorgen we voor sociale cohesie, komen er groepen scholieren in de tuin werken en organiseren we allerlei educatieve activiteiten. Maar, we hebben gemerkt dat je ook geld nodig hebt. Bijvoorbeeld om onze professionele beheerder te kunnen betalen, om planten en gereedschap te kunnen kopen maar ook voor simpele zaken als een website, af en toe een foldertje etc. In Delft en de rest van Nederland zijn natuurlijk heel veel van dit soort initiatieven die met hetzelfde probleem worstelen. Wat ze gemeenschappelijk hebben is dat ze onbenutte capaciteit mobiliseren (een stuk grond, mensen met tijd, een leegstaand gebouw, etc.) en die gebruiken om maatschappelijke waarden te realiseren. Als ik dan @nder geld hoor denk ik meteen, dat kunnen we misschien gebruiken voor ons project, kan dat, zou @nder geld hier kunnen helpen?

Ik heb hier lang over nagedacht en met Rudy over gesproken, maar we komen er niet uit. Vanuit één partij is er op korte termijn geen enkel belang om met @nder geld te gaan werken. Ook niet voor partijen met ideële doelstellingen. Want Euro’s zijn gewoon een stuk handiger dan @nder geld. Om even het dilemma te schetsen, ik moet eerst aan @nder geld zien te komen en vervolgens moet ik het weer ergens uit kunnen geven. Twee problemen die op korte termijn niet opgelost zijn. Het eerste probleem kan ik overigens simpel oplossen door Euro’s in te wisselen voor @nder geld, maar ik heb al zo weinig Euro’s.

Komt bij dat er bij deze ideële initiatieven ook nog sprake moet zijn van rendement. Is dat er niet, dan zullen er maar weinig transacties plaatsvinden, daar gaat ook @nder geld niets aan veranderen. Als onze groente van mindere kwaliteit is, als je er 15 minuten voor moet omfietsen en het nog duurder is ook, dan maakt het niet uit met welke valuta ik reken, de kans is klein dat groente verkopen dan een groot succes gaat worden. Maar, hier zit wel het dilemma, eetbare biologische groente is één van de waarden die we realiseren, al die andere waarden (sociale cohesie etc.), daar krijgen we helemaal niets voor. En ook hier begint het er mee dat bijvoorbeeld de gemeente hier iets voor over heeft. Hoe dan ook, ik kom er niet uit en zie @nder geld voorlopig niet als een oplossing. Maar wat nu als @nder geld volop gebruikt wordt? Kan het dan helpen? Wordt het dan voor een gemeente wel interessant om voor allerlei waarden een vergoeding te geven?

Voor het @ndere geld, geldt hetzelfde als voor normaal geld. We moeten concurreren met allerlei andere doelen. Als het @ndere geld volop gebruikt wordt kan de gemeente dat ook volop uitgeven, aan adviseurs, voor de catering etc. Het is dus niet zo dat je met dat @ndere geld niet zoveel kunt en het dus maar aan “leuke initiatieven geeft”. Een voordeel van @nder geld is wel dat het twee doelen dient, onze tuin en de lokale economie. Dan ga ik er van uit dat we het alleen in de eigen gemeente uit kunnen geven. Dat maakt het voor de gemeente interessanter en beter te verantwoorden om ons te betalen.

Maar, voorlopige conclusie, als maatschappelijk initiatief schieten we er niet veel mee op. Het heeft geen zin om zelf het initiatief te nemen met @nder geld te gaan werken en als het volop gebruikt wordt dan zitten we weer in dezelfde concurrentie als bij gewoon geld. Denk nou niet dat de conclusie nu is dat we niets hebben aan @nder geld, ik denk dat het voor maatschappelijke initiatieven niet zo interessant is. Als maatschappij of lokale gemeenschap kunnen we er heel veel aan hebben (Rudy legt in zijn blogs uit waarom) en dat kan er uiteindelijk toe leiden dat maatschappelijke initiatieven er ook garen bij spinnen.

First mover

De overheid, bijvoorbeeld een gemeente, denkt aan de langere termijn en vind daarom ook andere waarden van belang (gezondheid, sociale cohesie, lokale economie, noem maar op). Als het gebruik van @nder geld leidt tot meer deze waarden dan zou de overheid dus betalingen kunnen doen in @nder geld. Als leverancier kan je dat vervelend vinden, maar dan zoek je maar ergens anders een klus. En, als leverancier kan je altijd het @ndere geld omruilen voor Euro’s, alleen moet je daar even op wachten. Als veel mensen @nder geld krijgen wordt het ook lucratief om producten en diensten aan te bieden. Enfin zo dan wordt het interessant om @nder geld te ontvangen en kan er iets ontstaan waarvan uiteindelijk de hele gemeente profiteert. Waarom gebeurt dat dan niet? Allerlei redenen die we denk ik goed kunnen samenvatten onder gedoe en politiek. Gedoe omdat het heel wat inspanning, overleg, uitleg en geregel vraagt om zoiets voor elkaar te krijgen. Politiek omdat er allerlei belangen zijn die dit (in ieder geval op korte termijn) niet zo leuk zullen vinden.

Is het dan alleen de overheid die zo’n beweging in gang kan zetten? Ik denk het niet, ook een grote werkgever zou er mee kunnen beginnen. In Delft hebben we de Technische Universiteit. Het zou een aardig experiment zijn iedereen aan het eind van het jaar in plaats van een kerstpakket @nder geld te geven. Vooraf wel wat afspraken maken met bijvoorbeeld de bioscoop, het theater, een boekwinkel en een warenhuis. Ook hier best wel wat gedoe. Waar het om gaat is dat een first mover die meteen wat massa creëert wel erg handig is. Het is natuurlijk wel te hopen dat het @ndere geld niet net als heel veel cadeaubonnen onderin een la blijft liggen. Maar wat voor een gemeente geldt, geldt ook voor een universiteit, een afkeer van gedoe en veel politiek.

Wat is succes?

Stel nou dat we zover zijn dat @nder geld gebruikt wordt, dat je er op veel plaatsen gebruik van kunt maken, wanneer is het nou een succes?

Ten eerste, het moet geen bestaande transacties verdringen. Op zich is dat niet erg, als ik de goederen die ik nu lokaal koop met @nder geld ga betalen dan verandert er niets. Het is dus niet erg, maar het helpt ons niet in de richting van de gewenste verandering. In het begin is het overigens wel handig, je kunt dan in ieder geval iets met het @ndere geld.

Ten tweede moet het geen vervanging zijn voor bestaande transacties die nu zonder geld gedaan worden. Ik had deze ervaring zelf toen iemand mij had geïntroduceerd bij de DAM, de lokale Rotterdamse munt. Ik deed regelmatig wat voor deze persoon, en hij voor mij, dat ging altijd zonder geld. Het was 1, gezellig en 2, uiteindelijk had het voor ons allebei meerwaarde. Toen stelde hij voor om elkaar in DAM’s uit te betalen. Deels uit experiment, om te kijken hoe dat werkt, maar het is natuurlijk precies wat je niet wilt, want op deze manier ga je eerder minder voor elkaar doen dan meer. Hoe aantrekkelijk het ook lijkt, al die vrijwilligers in onze tuinen moeten we dus juist niet met @nder geld betalen. Ze doen het vrijwillig en dat willen we vooral zo houden.

Ten derde moeten de transacties voorzien in een behoefte en leiden tot meer waarde. Als je moet zoeken naar iemand die @nder geld accepteert en dan door een gebrek aan aanbod iets kiest wat je eigenlijk niet wilt is het zinloos. Nog een anekdote, ik sprak jaren geleden iemand die meedeed met de lokale valuta hier in Delft. Toen ik vroeg wat zij dan met haar lokale geld deed was het antwoord dat er niet zoveel te halen was. Om daar snel aan toe te voegen dat ze toen een workshop clowns had gedaan en dat dat erg leuk was geweest. Begrijp me niet verkeerd, er is niets mis met een workshop clowns, maar dan vanuit de wens ene clown te worden en niet vanuit de wens van je geld af te komen.

Ten vierde moeten de transacties bijdragen aan een hoger doel, een duurzamere wereld, een betere lokale economie, meer natuur, noem maar op. De regels van het geld bepalen dat wat je wel en niet met het geld kunt doen en of er eventueel extra kosten zijn bij bepaalde transacties. Dat is een interessant gegeven, maar ook wat betuttelend. Roken is slecht, je zou dus de regel kunnen inbouwen dat wanneer je lokaal je tabak koopt dat extra geld kost. Dan koop je dat natuurlijk gewoon in Euro’s of je zegt tegen de verkoper dat hij het op de kassa moet aanslaan als tijdschriften. Ik denk dat je er altijd wel onderuit komt. Een uitzondering misschien voor de regel dat geld eerst een x aantal keren lokaal uitgegeven moet worden. Maar, ook deze regel gaat pas werken als je een flink deel van je inkomen in @nder geld krijgt. Want, ik denk dat iedereen uiteindelijk nog best veel inkopen lokaal doet, denk aan de benzinepomp, de chinees, de snackbar, de supermarkt etc. Dat @ndere geld komt wel op. Van Arkel heeft het regelmatig over het initiatief op Sardinië en de hoeveelheid @nder geld die daar rondgaat. Maar de vraag is natuurlijk wel, hoeveel van dat geld was sowieso rondgegaan?

Concluderend

Het is een wat kritisch en misschien negatief stuk geworden terwijl dat helemaal niet de bedoeling was. Het is complex en er zitten gewoon veel haken en ogen aan, daardoor ga je al snel allerlei dingen zien waarom het niet gaat lukken. Maar als het er eenmaal is en functioneert, dan is het een prachtig systeem. Daarom nog even op een rijtje waarom @nder geld waardevol kan zijn:

1. Een goede oplossing om het monopoly van banken te doorbreken. Met @nder geld kan je van onderaf bepalen waaraan kredieten verstrekt worden. Overigens natuurlijk weer de vraag wie dat beslist.

2. Het is een mooie oplossing om de lokale economie te versterken. De regel dat geld binnen de gemeenschap moet blijven leidt hopelijk tot een groei van de lokale economie, toename van voorzieningen waardoor het weer interessanter wordt dingen lokaal te kopen. Uiteindelijk leidt dit dan tot minder werkeloosheid etc. en daardoor tot lagere belastingen. Een hefboom dus.

3. Een twijfelachtige oplossing om allerlei andere doelen te realiseren. Dat geldt ook al voor het doel de lokale economie te versterken, maar zeker voor allerlei andere doelen. Je gaat je Euro’s bewaren voor de zaken die met @nder geld duurder zijn.

4. Geen oplossing voor lokale initiatieven die geldproblemen hebben. Die zullen moeten wachten tot er een first mover is. Als ze een verdienmodel hebben functioneert dat mogelijk beter bij het gebruik van @nder geld.

Tot slot, ondanks alle mitsen en maren, alle beren op de weg, de politiek en het gedoe, moet je jezelf ook de vraag stellen wat er mis kan gaan. Als ik mee ga doen is het risico voor mij beperkt. Het zou kunnen dat ik mijn @ndere geld niet uit kan geven dan moet ik dus een aantal maanden wachten tot mijn Euro’s weer beschikbaar komen. Als je het geld een paar maanden kan missen is er dus niets aan de hand. Natuurlijk kan ook de hele club failliet gaan. Dan ben ik waarschijnlijk mijn geld kwijt, de kans acht ik klein, maar het zou kunnen. Als je het geld een paar maanden kan missen dan is ook dit risico aanvaardbaar.

Alles afwegend, een hoop argumenten waarom dit misschien niet gaat lukken, maar geen enkel belangrijk argument waarom je het niet zou willen. En als je dan meedoet, vergroot je de kans op succes.

Stijn van Liefland