Afgelopen zondag een aflevering van VPRO’s Tegenlicht over de experimentele vorm van geldcreatie door de ECB (Europese Centrale Bank): klik op deze link om de uitzending te bekijken. De moeite van het bekijken waard.
Het inspireerde mij om de belangrijkste elementen van de uitzending in een mindmap-achtige structuur te gieten.
Toelichting in staccato
We vinden dat de economische groei (sinds 2007-2008) achterblijft. Het idee (van de beleidsmakers, in dit geval de ECB) is dat als de rente maar laag genoeg is en blijft, ondernemers meer bereidheid tonen om te gaan investeren. Daarmee bedoelen we investeren in echte groei, dus fabrieken bouwen waar spullen worden gemaakt en mensen werken. Natuurlijk zal een ondernemer niet investeren als ie geen perspectief op omzet en winst in de toekomst heeft, hoe laag de rente ook is. En natuurlijk is het ook raar om zomaar meer spullen te gaan maken omdat mensen nu eenmaal een baan nodig hebben. Maar goed, daar gaat de uitzending niet over. Het ging dus om een lage rente (behouden). Dat doet de ECB door elke maand € 80 mrd nieuw geld te creëren. Geldschepping is een wonderlijk fenomeen, daar moet je nog maar eens op googlen. Maar feitelijk komt het er op neer dat er gratis geld wordt bij gemaakt. Zomaar, uit het niets.
We hebben het over een bedrag waar je ongeveer 320.000 gemiddelde woningen voor kunt bouwen. Elke maand. Dat is dus elke maand een stad als Amsterdam bijbouwen met gratis geld. Het is ook ongeveer gelijk aan een gratis basisinkomen voor elke Europeaan van zo’n € 150 in de maand. Alleen geeft de ECB niet dit bedrag elke maand aan ons allemaal. Dat gaat anders. De ECB koopt als grote speler op de financiële markt bestaande waardepapieren (obligaties, aandelen). In de regel kopen ze die papieren van (andere) financiële instellingen die daarmee extra geld en reserves op hun balans krijgen. De banken kunnen dan, zo is de redenering, makkelijker krediet verlenen aan bedrijven die goede investeringsplannen hebben.
Maar wat blijkt? Dit gewenste effect op onze ‘echte economie’ is maar beperkt. Er is wel een (nieuwe) bescheiden groei maar het is niet helemaal duidelijk of de inspanningen van de ECB hier de veroorzaker zijn. Het nieuwe geld zingt vooral rond in het financiële circuit zelf, dus zonder veel effect op het echie te hebben. Wat wél gebeurt is dat banken hun eigen balansen herstellen, dat er wordt opgepot, wordt gespeculeerd en wordt gefuseerd (met dat geld). Per saldo ontstaat er (ook) meer ongelijkheid en zelfs banenverlies (door de fusies en overnames). Ondertussen blijft er een hoop geld ‘boven de markt’ hangen en ontstaat er een (nog grotere) bubble die ooit weer moet barsten en/of tot grotere inflatie zal leiden in de toekomst.
Want het échte probleem is dat er nog steeds te veel schuld (van voor 2007-2008) bestaat (die niet terug betaald kan worden onder de huidige condities). De geldverruimingen van de ECB zijn in die zin dus een tijdelijke (schijn-)oplossing die de echte problemen vooruit schuiven en zelfs erger maken. Want afboeken en herstructureren doet pijn en daar willen we nog niet aan.
Aldus de uitzending Tegenlicht van zondag 27 november 2016.
Rudy van Stratum
