Tussentijdse reflectie
Op een aantal punten kan ik met Greco meegaan. Als ik geschiedenisboeken lees en naar de evolutie van onze soort kijk (biologieboeken) dan is strijd en macht een grote constante. Dat staat en banken elkaar de bal toespelen wil ik best geloven. Natuurlijk is er een lobby van banken om hen onwelgevallige beslissingen te mitigeren en natuurlijk zijn er politici die gevoelig zijn voor toekomstige beloningen. Het gaat om veel geld en grote belangen, dus laten we vooral niet naïef zijn. Banken hebben een unieke monopolie positie en zullen die zo lang het kan profijtelijk in stand houden. Ook is het ontegenzeggelijk zo dat de staat op meerdere manieren tot herverdeling van macht en rijkdom kan komen. Officieel is het door belastingheffing (en herverdeling van de opbrengsten) maar feitelijk worden inflatie en afstempeling ook (al dan niet bewust )ingezet bij herverdeling.
Maar is de oorzaak van de crisis dat er rente op schulden wordt berekend? Ik hoop in mijn lange inleiding te hebben laten zien dat rente een normaal onderdeel is van economische interactie. Rente vindt zijn oorsprong in tijdsvoorkeur, risico op wanbetaling en alternatieve mogelijkheden van aanwending van middelen met een hoger reeel rendement. Ook zonder staat en zonder banken zouden we het verschijnsel rente krijgen. Overigens kan die rente zoals eerder aangetoond in principe ook negatief zijn.
Wat wel een probleem is is de monopoliepositie van banken en de vergoedingen die banken in een niet perfecte markt (geen vrije toetreding) kunnen vragen voor hun diensten. Niet rente als zodanig is het probleem, maar misbruik van een voorkeurspositie bij gebrek aan echte concurrentie. Maar dan nog. Stel dat je rente op rente moet betalen en dat je schuldenlast steeds groter wordt. Is dat per se een probleem? In mijn ogen niet. Er zijn twee uitwegen voor dit dilemma.
Een uitweg is dat je pas gaat lenen of investeren als je een expliciete afweging hebt gemaakt die belooft dat de toekomstige opbrengsten hoger zijn dan het nu ontstane gemis. Een investeerder gelooft dus in technologische vooruitgang en denkt dat de stijging van de productiviteit ruimt opweegt tegen de schuldenlast. Zolang productiviteitsstijging en schuldenlast hand in hand gaan, hoeft er geen probleem te zijn. Ja maar, zult u zeggen, dat gaat een tijdje goed maar ooit moet het fout aflopen, je kunt niet eeuwig blijven groeien met je productiviteit. Wiskundig gesproken is dat volgens mij een drogredenering en ook praktisch gezien geeft de geschiedenis van de laatste eeuwen aan dat dit wel degelijk kan. Ook hoeft een alsmaar aanhoudende groei niet tot een ecologisch noodscenario te leiden. Groei kan ook betekenen een alsmaar zuiniger wordende automobiel, of een alsmaar productievere opwekking van energie. Wiskundig, theoretisch, economisch snijden deze argumenten van Greco dus geen hout.
Praktisch bekeken ligt het natuurlijk wel genuanceerder. Onze focus op korte termijn belangen, onze neiging om problemen op anderen af te wentelen, en onze verslaving aan ieder jaar weer meer, kunnen er makkelijk toe leiden dat de innovaties niet tot een evenwichtige groei leiden en in the end leiden tot een onderuitputting van grondstoffen en een opeenstapeling van flatuleuze schulden. In termen van onze eerdere voorbeeld economie: we houden ons bij onze leen- en investeringbeslissingen niet aan onze eigen ‘life time budget constraints’ en er zijn te weinig ‘checks and balances’ om hier op toe te zien. Aan individuen en regeringen waarvan we nu al weten dat ze nooit terug zullen en kunnen betalen worden desondanks leningen verstrekt (in de wetenschap dat we de lasten toch af kunnen wentelen op een andere partij zoals de belastingbetaler of een volgende generatie).
Een andere uitweg uit het probleem is dat om de zoveel tijd de zaak inderdaad zal klappen. Door allerlei omstandigheden kan de boel uit de pas gaan lopen, schulden kunnen niet meer worden terug betaald, de gehoopte innovatie blijft achterweg etc. Om de zoveel jaar krijg je dan een volledige afstempeling van alle schulden en start alles weer van voren af aan met een schone begin balans. Ook hier geldt weer dat we modelmatig een systeem kunnen voorstellen dat zo werkt met alle plussen en minnen. Of we per saldo gebaat zijn bij zo’n gang van zaken en of we het een andere kant in kunnen sturen, dat zijn terechte vragen.
De grote zorg van Greco is de ongelijkheid die het huidige systeem oplevert. Remember: Greco is de man met een missie. Niet de banken of de staat als zodanig zijn de oorzaak van ongelijkheid. Ze kunnen en zullen de ongelijkheid mogelijk wel verergeren. De ongelijkheid zit hem al in de uitgangssituatie. De eenvoudige economische modellen van hiervoor hebben als kern dat je in bezit van resources bent (tijd, arbeid, energie, inventiviteit, omgeving) en dat je die in de tijd optimaal probeert aan te wenden. Niet iedereen heeft dezelfde resources tot zijn beschikking. De een is productief en de ander niet. De een heeft toevallig een schaarse capaciteit en de ander eentje die al volop aanwezig is. De ene begint net op een ongelukkig moment, de ander is de markt net voor. De een leeft sober en spaart veel, de ander maakt meer op dan hij tot zijn beschikking heeft. De ene kan een hoge vergoeding vragen, de andere niet. Dit zijn allemaal normale elementen in het economische spel. Het start met ongelijkheid en het eindigt met ongelijkheid. Gelijkheid is geen doel van economische interacties. Wat we wel kunnen doen is zo goed mogelijk begrijpen hoe het systeem werkt en daar in goed overleg op ingrijpen in een richting die we wél voorstaan. Bedenk echter dat elke ingreep ook weer nieuwe problemen en effecten sorteert.
Wordt vervolgd
Rudy van Stratum